Arp, aslında bir çok enstrümanı kapsayan genel bir terim.
Lir
Lir ile arp aynı şey midir? Arpın tellerden çıkan sesi yükseltmeye yarayan bir gövdesi vardır ve genelde üçgen formundadır. Lirde ise böyle bir gövde bulunmadığı için volüm çok düşük olacaktır. Küçük arplar bulunmakla birlikte arplar genelde bir lire göre çok daha büyüktür ve fazla tel sayısına sahiptir, lirde ise sadece 5-7 gibi az sayıda tel bulunmakta, tel boyunu değiştiren bir sistem de olmadığı için sadece bu sayıda nota çalabilmekte. Ayrıca sanılanın aksine lir, arpın atasıdır diyemeyiz, arpa benzeyen farklı ve son derece kısıtlı bir çalgıdır. Mezopotamya’daki iyi halde korunmuş arkeolojik bulgular gösteriyor ki, aynı dönemde hem arplar, hem de lirler ayrı enstrümanlar olarak çalınmakta idi.
Kelt Arpı / Mandallı Arp
Kelt arpı dediğimiz şey, mandallı arp ile tam olarak da aynı şey değil aslında. Mandallı arp, kanundakine benzer bir sistem ile, bir mandal yardımı ile telin boyunun değiştirilebildiği arplara verilen addır. Böylece her tel bir değil, iki nota çalabilmektedir. Kelt arpları genelde mandal sistemi ile yapılmakla beraber, kendilerine özgü karakteristikleri ve sesleri vardır. Pedallı/Klasik arpa göre telleri daha ince, tel aralıkları daha az ve tel basıncı daha düşüktür, bu da klasik arpa nazaran daha parlak bir ses ortaya çıkartmaktadır. Günümüzde kelt arpları genelde İrlanda ve İngiltere gibi ülkelerde, bir usta tarafından tek tek elde üretilmektedirler. Fabrikasyon olarak daha düşük kalite ve daha uygun fiyatlı kelt arpları üreten yerler de mevcuttur.
Mandallı arp dediğimizde ise, genel bir terim olarak hem kelt arplarından, hem de pedallı arpa geçiş yapacak öğrenciler için üretilmiş arplardan bahsediyoruz. Pedallı arp üreten fabrikalar, boyutunun büyüklüğü ve fiyatların pahalılığı nedeni ile ilk başta pedallı arp alamayan öğrencilere yönelik olarak, pedallı arplara benzer mandallı arplar üretmektedir. Bu arplarda tel aralığı, basıncı ve kalınlığı, pedallı arplarla aynıdır, dolayısıyla sesleri de kelt arpına değil, pedallı arplara benzer. İleride pedallı arpa geçecek öğrenciler arp derslerine başlarken genelde bu arpları tercih ederler, veya arp öğrencisi ileride pedallı arpa geçmeyecek de olsa, yumuşak sesi tercih nedeni olabilir.
Pedallı Arp / Klasik Arp
Pedallı arplarda her nota için bir pedal, toplamda 7 pedal bulunmaktadır. Pedallar piyanodakini aksine sesin özelliklerini değil, notaları değiştirmek için kullanılır. Pedallar 3 kademeden oluşur, böylece pedala bastıkça nota değişmekte, her bir telde 3 farklı nota çalınabilmektedir. Çalan kişi iki eli ile birlikte iki ayağını da kullanmaktadır. Bu sistem sayesinde, bir piyanonun çalabildiği hemen her şeyi çalabilir hale gelen pedallı arp, diğer tüm arp çeşitlerinden çok daha gelişmiş bir çalgıdır. Yüksek volümü ve çalabildiği notaların fazlalığı nedeni ile orkestralarda yalnızca bu arp kullanılmaktadır.
Tek kademe pedallı arplar
Pedallı arpların ilk biçimidir, çalış stilleri biraz daha farklıdır ve kendi repertuarları vardır. Sesleri modern pedallı arplardan daha farklıdır. Her bir pedalın, iki pozisyonu vardır yani aynı mandallı arpta olduğu gibi her bir tel iki nota çalabilmektedir. Bu arplar 18.yy’ın başından itibaren çalınmıştır, 1801 yılında piyano yapımcısı Erard tarafından ilk çift kademe pedal sistemi icat edilmiş ve ilk başlarda mekanik olarak problemli olsalar da, geliştikçe yavaş yavaş bu arpların yerine geçmiştir. Bu erken çift kademe pedallı arplar, Amerika’da geliştirilerek, 20.yy’ın başlarında günümüzdeki daha büyük kasalı ve yüksek volümlü halini almış, ve orkestralarda tek kademe pedallı arpların kullanımına tamamen son vermiştir. Günümüzde halen bu arpları çalan, ve dönemin tarihi müziklerini bu arplar ile yorumlayan müzisyenler bulunmaktadır.
Ayrıca, üretimi daha ucuz olduğu için öğrencilere yönelik modern tek kademe pedallı arplar da üretilmektedir.
Etnik arplar
Her kültürün kendine özgü bir arpı bulunmakta, Afika’da, Çin’de, Hindistan’da, Japonya’da hep birbirinden farklı bir arp kültürü bulunmaktadır. Türkler için ise bu Çeng çalgısıdır. Yine Antik Yunan, Mısır, Mezopotamya gibi kültürlerde hep birbirinden bağımsız olarak farklı arplar çalınmıştır.
Barok Arp
Bu arpa aslında Barok Arp demek çok da doğru değil, çünkü Barok dönemde farklı bölgelerde farklı arplar çalınmaktaydı. Genel olarak, barok arp denildiğinde bahsedilen arpa doppia olarak bilinen arptır. İtalyanca çift arp anlamına gelen bu kelime, arpın iki sıra teli olduğunu anlatmaktadır. Daha sonra 3. bir sıra eklenmiştir, ve bu şekilde arpın ismi arpa a tre ordini yani üç sıra telli arp olmuştur, ancak genelde tel sırası 2 de 3 de olsa arpa doppia olarak anılabilmektedirler. Üç sıra telli arpta, dışarıdaki iki sıra sağ ve sol ele ait olmak üzere diatonik (piyanonun beyaz tuşları gibi) olarak akorda edilirken, arızalar (piyanonun siyah tuşları gibi) aradaki sırada, iki el tarafından da tellerin arasına uzanarak çalınabilecek şekilde yerleştirilmiştir. Çalış tekniği diğer arplardan oldukça farklı, sesi ile eğer klasik arp piyanoya benziyor ise, klavseni andırıyor denebilir, çok daha hafif ve parlak bir sese sahiptir. Dünya’da çalan kişinin çok daha az olduğu bir arptır, Türkiye’de bu arpı çalan tek kişi Zeynep Öykü’dür.
Kromatik arplar
Aslında yukarıda bahsetilen üç sıra telli arp da bir kromatik arptır, ancak kromatik arp dendiğinde genelde tellerin birbirinin içinden çapraz olarak geçtiği (cross-strung) arplardan bahsedilmektedir. 17.yy başlarında İspanya’da arpa a dos ordenes ismi ile ilk kez icat edilmiş olsa da yaygınlaşamadan18.yy başlarına doğru kullanımdan kalkmıştır. Kromatik arp dediğimizde düşündüğümüz arp ise bu değil, 19.yy Fransa’sında, ilk çift kademe pedallı arplara rakip olarak icat edilen Pleyel arpıdır. Bu arp aslında çok iyi tasarlanmış bir arp olmakla birlikte, volümü düşüktür ve çalınması diğer tüm arplardan daha zordur. Bu ve reklam çalışmalarındaki bazı eksiklikler sonucu tutunmamış, kısa süre sonra üretimden kalkmıştır. Günümüzde bu arpı çalan çok az kişi vardır, ancak halen bazı arp üreticileri tarafından Pleyel’in arpından daha ufak, kelt arpına benzer boyutlarda üretilmektedir.
Elektro-Arp
Mandallı veya pedallı arpların her bir teline bir pikap yerleştirmek suretiyle üretilen arplardır. Elektro-akustik olarak bulunabildiği gibi, çok daha hafif olan, gövdesi olmayan, sadece elektronik olarak çalınabilen arplar da vardır. Genelde caz müzisyenleri tarafından tercih edilirler.